Φόδελε

Ονομασία: Το τοπωνύμιο σχετίζετε πιθανότατα με το οικογενειακό όνομα τον οικιστών Fodelle επώνυμο που απαντά συχνά σε έγγραφα της ενετοκρατίας.

 Γεωγραφική θέση:

Βρίσκεται στο εσωτερικό μιας κοιλάδας κατάφυτης με εσπεριδοειδή 28χλμ από την πόλη του Ηρακλείου και μόλις 3χλμ από τα παράλια του Κρητικού πελάγους.

 Πληθυσμός: Δημογραφικά στοιχεία για τον οικισμό και γενικότερα για την Κρήτη του 13^ου και 14^ου αιώνα δεν υπάρχουν, ενώ εξαιρετικά αποσπάσματα είναι και τα πληθυσμιακά του 15^ου αιώνα. Στην παλαιότερη σήμερα γνωστή συστηματική απογραφή που έγινε το 1577 από τον Γενικό Προβλεπτή ο οικισμός αναφέρετε ως Fodhele στην επαρχία Μυλοποτάμου. Στην απογραφή του 1581-83, που ο έκανε λογιστής των Συνδίκων και που είναι λεπτο­μερέστερη από την προηγούμενη, αναφέρετε ξανά στην Καστελλόνια Μυλοποτάμου με 129 κατοίκους. Το 1595 σε μια έκθεση σημειώνεται η περιοχή του Φόδελε κι ο ποταμός Φόδελε. Ο ίδιος ποταμός, ο οποίος κινεί μύλους και τρέχει συνεχώς καλό και άφθονο νερό, συμπεριλαμβάνεται ισότιμα με τους άλλους μεγάλους ποταμούς του Βασιλείου της Κρήτης στην αναφορά του ενετού μηχανικού Francesco Basilicata.

    Το 1991 σύμφωνα με την απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε. κατοικείται από 535 κατοίκους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τελευταίας απογραφής του δήμου Γαζίου του έτους 2001 ο συνολικός πληθυσμός του Φόδελε ανέρχεται στους 645 κάτοικους.

 Οικονομική δραστηριότητα:

I Πρωτογενής τομέας

Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο και η καλλιεργούμενη περιοχή αναπτύσσεται σε δύο λαγκαδιές, αυτή του ποταμού, μία ανατολικότερα και σε ένα υψίπεδο δυτικά του οικισμού. Ο φοδελιανός ποταμός έχει νερό όλη τη διάρκεια του έτους απ’ όπου αρδεύεται ο πορτοκαλεώνας της περιοχής, αλλά και από αρδευτικό δίκτυο που τροφοδοτείται από πηγάδια και γεωτρήσεις. Οι αρδευόμενες εκτάσεις καταλαμβάνουν το 60%της αγροτικής έκτασης. Από τα καλλιεργούμενα εδάφη, 46% είναι εσπεριδοειδή, 45% ελιές και τα υπόλοιπα αμπέλια και λαχανόκηποι. Το κλίμα είναι ήπιο λόγω της γειτνίασης με τη θάλασσα, αλλά και λόγω του ότι προστατεύεται από το βορά με λόφους. Η κτηνοτροφία είναι αρκετά σημαντική σε αιγοπρόβατα (4000 περίπου) που βόσκουν στις ορεινές περιοχές της κοινότητας.

II. Τριτογενής τομέας

Ο τουρισμός του οικισμού είναι κυρίως επίσκεψης και διέλευσης του χωριού, εξαιτίας της σχέσης του με το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Υπάρχει μια τουριστική μονάδα στην παραλία με 600 κλίνες και περίπου 10 ενοικιαζόμενα δωμάτια. Παράλληλα, λειτουργούν καφετέριες, ταβέρνες, παντοπωλεία και καταστήματα λαϊκής τέχνης.

Χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση:

Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης της περιοχής είναι ορεινό και ημιορεινό. Από τη συνολική έκταση οι βοσκότοποι αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος (69%). Στην παραλία παρατηρείται οικιστική (αυθαίρετη) ανάπτυξη. Τα όρια του οικισμού Φόδελε επαρκούν για τις οικιστικές ανάγκες των κατοίκων.

Το ποτάμι του Φόδελε έχει πολύ μεγάλο πλούτο πανιδικών και χλωριδίων στοιχείων και μεγάλη σημασία στην ισορροπία των οικοσυστημάτων στο βόρειο Μαλεβίζι.

 Κοινωνική και τεχνική υποδομή:

Λειτουργεί ένα δημοτικό και ένα νηπιαγωγείο και υπάρχει και ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Ο πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει εκδηλώσεις, κυρίως κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Οι κάτοικοι μεταφέρονται προς το Ηράκλειο με το ΚΤΕΛ Ηρακλείου. Η κατάσταση του οδικού δικτύου είναι αρκετά καλή.

 Μνημεία:  Ο επισκέπτης καλωσορίζεται στην πλατεία του χωριού με τα αιωνόβια πλατάνια. Κάτω από ένα από αυτά που η ηλικία του ξεπερνά τα χίλια χρόνια, βρίσκεται η μία από τις δύο προτομές του μεγάλου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, που υπάρχουν στο Φόδελε, τη γενέτειρά του.
Πρόκειται για μία πλάκα με μαρμάρινη βάση, πού στο πάνω μέρος της έχει ανάγλυφη τη μορφή του ζωγράφου και στο κάτω, αφιέρωση γραμμένη στα Ελληνικά και Ισπανικά που λέει:

" Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΒΑΛΛΙΑΔΟΛΙΔ, ΠΑΛΜΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΛΛΙΑΣ, ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΣΤΟ ΦΟΔΕΛΕ ΤΗ ΠΛΑΚΑ ΑΥΤΗ, ΒΓΑΛΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΑΧΟ ΤΟΥ ΤΟΛΕΔΟ, ΕΝΘΥΜΙΟ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΞΗΣ ΤΟΥ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ".

ΙΟΥΛΙΟΣ 1934

Την πλάκα αυτή, μαζί με δύο άλμπουμ με αντίγραφα των έργων του Θεοτοκόπουλου, έφεραν το 1934 στο Φόδελε, διαπρεπείς Ισπανοί καθηγητές μαζί με το διάσημο καθηγητή αρχαιολογίας κ. Τόρμο. Η άλλη προτομή του Θεοτοκόπουλου που βρίσκεται στο Φόδελε, είναι έργο και προσφορά του εξαίρετου γλύπτη Απάρτη, το 1964, όταν γιορτάστηκαν τα 350 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου ζωγράφου. Λίγο μακρύτερα από τη πλατεία του χωριού, περίπου ένα χιλιόμετρο βορειοδυτικά στον οικισμό Αρχοντικό, βρίσκεται το  σπίτι όπου εικάζεται ότι γεννήθηκε ο Θεοτοκόπουλος.

Στον ίδιο οικισμό βρίσκεται και η μικρή βυζαντινού ρυθμού εκκλησία της Παναγίας (Τα εισόδια της Θεοτόκου) που όπως λέγεται, έδωσε το ερέθισμα στον "ΓΚΡΕΚΟ" να ασχοληθεί με την αγιογραφία. Η εκκλησία αυτή που είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια παλιότερης τρίκλιτης επίσης βυζαντινού ρυθμού, έχει ωραιότατες τοιχογραφίες και γλυπτά.

Στο Κοινοτικό Κατάστημα λειτουργεί έκθεση με αντίγραφα των έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και αξίζει μια επίσκεψη εκεί. Η πλατεία του Φόδελε προσφέρεται για ξεκούραση και δίνεται η ευκαιρία στον επισκέπτη να απολαύσει ένα χυμό από τα περίφημα Φοδελιανά πορτοκάλια, να γευματίσει στις ταβέρνες και να αγοράσει αναμνηστικά της Κρητικής υφαντικής τέχνης.

   Όσοι αγαπούν τη φύση και τα μοναστήρια μπο­ρούν ακολουθώ­ντας μια διαδρομή περίπου πέντε χιλιομέτρων, δίπλα από τον ποταμό και μέσα από πορτοκαλιές και πλατάνια, να επισκεφτούν το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Το μοναστήρι αυτό ιδρύθηκε στις αρχές της Τουρκοκρατίας, και έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Ιδρύθηκε από μοναχούς της παλιάς παραλιακής μονής του Αγίου Αντωνίου. Οι μοναχοί που γλίτωσαν από τη σφαγή αναζήτησαν ένα τόπο ασφαλέστερο και εγκαταστάθηκαν εκεί που βρίσκεται σήμερα η μονή Αγίου Παντελεήμονα. Διατηρείται με ένα μόνο μοναχό, τον αρχιμανδρίτη Μελέτιο Αποστολάκη. Τον Ιανουάριο του 1972 κατεδαφίστηκε το σύνολο σχεδόν των κελιών με μπουλντόζα. Τα ελάχιστα που έμειναν διατηρήθηκαν ύστερα από επιμονή του σημερινού ηγούμενου. Δυστυχώς η απόφαση κατεδάφισης ελήφθη για καλλωπισμό της μονής. Δίπλα ακριβώς από την είσοδο υπάρχουν οι τάφοι των μοναχών.

To Φόδελε διαθέτει και δύο πολύ όμορφες παραλίες. Η μία βρίσκεται δίπλα στον εθνικό δρόμο πριν από τη διακλάδωση για το χωριό, και η άλλη λίγο δυτικότερα. Στην πρώτη υπάρχει μεγάλη ξενοδοχειακή μονάδα και δυνατότητα για φαγητό η ποτό καθώς και σταθμός καυσίμων.