Καλέσσα

Γεωγραφική θέση: Τα Καλέσσα είναι κτισμένα στα νοτιοανατολικά του Γαζίου και απέχουν 3 χιλιό­με­τρα από το Γάζι. Ένα μικρό χωριό με παραδο­σια­κό οικισμό από πετρόχτιστα σπίτια, χτισμένο σε λόφο, η βάση του οποίου έχει πολλές σπηλιές γνωστές από την Μινωική εποχή οι οποίες αξιοποιήθηκαν αργότερα από τους Ενετούς και διαμορφώθηκαν με λαξευτές καμάρες.

 Πληθυσμός: Αποτελείται από δύο οικισμούς, τα Πάνω και τα Κάτω Καλέσσα. Το 1991 σύμφωνα με την απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε. κατοικούνται από 280 και 519 κατοίκους αντίστοιχα. Το 2001 από 300 και 596 αντίστοιχα.

 Οικονομική δραστηριότητα:

 I.Πρωτογενής τομέας

Καλλιεργούνται αμπέλια, ελιές και η κτηνοτροφία είναι ανεπτυγμένη. Οι γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται από γεωτρήσεις και πηγάδια. Ένα μέρος των γεωργικών εκτάσεων είναι σε αγρανάπαυση.

 II.Τριτογενής τομέας

Στα Πάνω Καλέσσα υπάρχει ένα μόνο καφενείο, ενώ στα Κάτω υπάρχουν ένα ζαχαροπλαστείο, τρία καφενεία, τέσσερις καφετέριες, ένα εστιατόριο Αραβικής κουζίνας και κανένα club. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί ξενοδοχειακή μονάδα για νεφροπαθείς.

 Χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση:

Στην περιοχή νότια της εθνικής οδού και προς το χωριό παρατηρείται μεγάλη οικιστική δραστηριότητα κατά μήκος του δρόμου. Χτίζονται κυρίως εξοχικές κατοικίες των κατοίκων του Ηρακλείου, που σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται και για πρώτη κατοικία.

Κοινωνική και τεχνική υποδομή:

Λειτουργεί δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο.

 Μνημεία:

Την περίοδο της βενετοκρατίας το χωριό καταστρέφεται σχεδόν ολόκληρο με το σεισμό του 1856. Μερικά έγγραφα του Τούρκικου Αρχείου στο Hράκλειο, ανέφεραν έναν Μύλο στην περιοχή Μέρχος στα Κάτω Καλέσσα. Στην ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1915, αποκαλύφθηκε μυκηναϊκός τάφος, έξι περίπου χιλιόμετρα δυτικά από το Ηράκλειο στην περιοχή Τζωρμπατζανά. Ο τάφος περιέχει μια σαρκοφάγο με γραπτή διακόσμηση.

 ΚΑΤΩ ΚΑΛΕΣΣΑ

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ

 O ιερός ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου οικοδομήθηκε το 1969 σε ρυθμό Βασιλικής με τρούλο και είναι τρίκλιτος. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στους Αγίους Πέτρου και Παύλο ενώ τα άλλα 2 κλίτη είναι αφιερωμένα στον Άγιο Ανδρέα, Άγιο Νεκτάριο και Άγιο Ραφαήλ. Τοιχογραφήθηκε το 1996-1999 από τον Κλαύδιο Κλώνο.

 Η ενορία των Κάτω Καλεσσών έχει στην δικιά της ευθύνη πέντε εξωκλήσια:

1. Στα Κάτω Καλέσσα , στην πλατεία του χωριού, υπάρχει η εκκλησία του Ευαγγελισμού με ξυλόγλυπτο τέμπλο και φορητές εικόνες, χαρακτηριστικό δείγμα της ενετοκρατούμενης Κρήτης του 13^ου αιώνα.

2. Αγίου Ιωάννη. Γιορτάζει: στις 29 Αυγούστου, δηλαδή την αποτομή της κάρας του Αγίου. Είναι παλιά εκκλησία, σπηλιά και δεν υπάρχει κάποια χρονολογία για το χτίσιμο της . Η γιορτή του αγίου την ημέρα αυτή συνδέθηκε με την εκτέλεση των 7 Καλεσσανών από τα στρατεύματα της Γερμανικής κατοχής του 1944 στην θέση Κρουσανιώτικος Λαγγός. Είναι ένα εξωκλήσι με πολλούς θρύλους και παραδόσεις. Άλλοι λένε ότι ακόμα από την Βυζαντινή περίοδο υπήρχε. Κάποιοι άλλοι λένε ότι στα παλιά τα χρόνια ακόμα και Ρώσοι ιερείς είχαν έρθει για να λειτουργήσουν σ’ αυτή την εκκλησία.

3. Αφέντη Χριστού. Η εκκλησία του Αφέντη Χριστού βρίσκεται στον Κρουσανιώτικο Λαγγό και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Έχει χτιστεί μετά το 1960 από την οικογένεια Χουμά. Είναι μικρό εκκλησάκι αλλά γεμίζει από κόσμο την ημέρα της γιορτής του. Υπάρχει συνήθεια να κοινωνούν πολλοί άνθρωποι εκείνη την ημέρα, μια και βρισκόμαστε στη μέση περίπου της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου.

4. Η εκκλησία της Αγίας Πελαγίας. Είναι ένα εκκλησάκι που χτίστηκε από την οικογένεια Γωνιανάκη. Ο αείμνηστος κτήτορας διηγείται ότι η Αγία του έσωσε την ζωή από βέβαιο θάνατο τα χρόνια της κατοχής στον Γερμανικό πόλεμο στα βουνά της Αλβανίας.  Οραματίστηκε την Αγία και τον προστάτευσε ώστε να γυρίσει ζωντανός στο σπίτι του. Εκπλήρωσε το τάμα του χτίζοντας την εκκλησία της Αγίας Πελαγίας ύστερα από πολλά χρόνια, το 1981.

5. Το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα του Κρητικού. Χτίστηκε στην θέση Βασιλάκη Ανδρέα, μετόχι, από τους κληρονόμους του, πρωτοστατούντος του Δημητρίου Ξυριτάκη.

 ΑΝΩ ΚΑΛΕΣΣΑ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Η ενορία ιδρύθηκε επί Τουρκοκρατίας γύρω στο 1700. Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου οικοδομήθηκε το 1878 σε ρυθμό Βασιλικής. Έχει ένα κλίτος. Τοιχογραφήθηκε το 1997 από τον αγιογράφο Δ. Μανουσάκη, ενώ τελευταία έχουν γίνει κάποιες ανακαινίσεις στην κεραμοσκεπή και το καμπαναριό. Εορτάζει στις 23 Απριλίου. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο θρύλος σχετικά με το σήμαντρο του Αη Γιώργη. Σύμφωνα λοιπόν με την τοπική παράδοση η ιστορία του ξεκινάει από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, γύρω στο 1750, όταν οι Τούρκοι ενοχλημένοι από την δράση ορισμένων πατριαρχικών οικογενειών του Φαναριού αποφάσισαν να τις εξολοθρεύσουν. Κάποιες από αυτές τις οικογένειες (η οικογένεια Στρατηγάκη) είχε ένα σημαντήρι από μια εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Ένα κομμάτι αυτής της οικογένειας κατέληξε στην Κρήτη και κάποιοι έφτασαν και στα Καλέσσα και δώρισαν το σημαντήρι στην εκκλησία του χωριού. Το σημαντήρι αυτό και η κατοχή του αποτελούσε και την αφορμή για την διαμάχη ανάμεσα στα Πάνω και στα Κάτω Καλέσσα. 

 Η ενορία των Άνω Καλεσσών έχει στην δικιά της ευθύνη δύο εξωκλήσια:

1. Αγίου Νικολάου. Άγνωστο πότε κτίστηκε γιατί υπήρχε επί Τουρκο­κρα­τίας. Βρέθηκε ερειπωμένος με ένα μέτρο περίπου κτίσμα τριγύρω. Με τη βοήθεια των χωριανών και κυρίως της οικογένειας Κασιμάτη αποπερατώθηκε ο ναός το 1956 και έγιναν τα εγκαίνια από τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ευγένιο το 1964. Είναι ρυθμός Βασιλικός μονό­κλιτος και γιορτάζει τη μνήμη του στις 6 Δεκεμβρίου.

2. Αγίας Παρασκευής. Είναι τουλάχιστον 150 ετών και είναι άγνωστο το πότε ακριβώς κτίστηκε από την οικογένεια του Απόστολου Κατεχάκη σε ιδιόκτητο χώρο του ίδιου. Είναι ρυθμός Βασιλικός μονόκλιτος και γιορτάζει στις 26 Ιουλίου. 

Προβλήματα: Τα Κάτω Καλέσσα, που είναι το μεγαλύτερο χωριό συγκριτικά με τα Πάνω Καλέσσα, έχουν στην διάθεσή τους, ένα ελαιοτριβείο το οποίο ανήκει σε οικογένεια του χωριού, την χειμερινή περίοδο συγκεντρώνει πολύ κόσμο που θέλει να αλέσει τις ελιές του. Τα πρόβλημα με το συγκεκριμένο εργοστάσιο είναι τα απόβλητά του  (κατσίγαροι), που καταλήγουν σε ένα χωράφι στην περιοχή των Τζορμπατζανών, μακριά από το χωριό. Δεν παύει όμως να είναι πρόβλημα για τους ιδιοκτήτες  των γύρω χωραφιών, οι οποίοι (ιδιαίτερα το καλοκαίρι) έχουν να αντιμετωπίσουν την δυσοσμία. Τον χειμώνα λόγο της βροχής υπάρχει κίνδυνος για των γύρω χωραφιών και του ποταμού που βρίσκεται πολύ κοντά.

   Ένα άλλο πρόβλημα που απασχολεί τα δυο χωριά, είναι η άναρχη δόμηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια παραπλεύρως του δρόμου από Γάζι προς Καλέσσα. Οι κάτοικοι των πόλεων εγκαταλείπουν τις μεγαλουπόλεις για να εγκατασταθούν στο χωριό, είτε για την κατασκευή κάποιου εξοχικού είτε για μόνιμη κατοικία και αυτό επειδή το χωριό απέχει λίγα χιλιόμετρα από το χώρο εργασίας τους.

   Τρίτο πρόβλημα για το χωριό είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα Πάνω και στα Κάτω Καλέσσα, που προέκυψε σύμφωνα με ένα θρύλο από το σήμαντρο του Αϊ- Γιώργη.

  Η Αγία Παρασκευή είναι το τέταρτο πρόβλημα, που απασχολεί τόσο την αστυνομία όσο και την αρχαιολογική υπηρεσία και η αιτία είναι κάποιες λαθρανασκαφές γύρω στις εννέα που έχουν γίνει. Άλλες πέντε λαθρανασκαφές έχουν γίνει πίσω από το ιερό της εκκλησίας, μια στη βόρεια πλευρά της, δυο μπροστά στην είσοδο και δυο στη νότια πλευρά. Για το λόγο που έχουν γίνει μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν.